Zapraszamy do lektury tekstu Irka Wojewody:
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 10 czerwca 2024 roku, sygn. akt III AUa 277/23 publ. POSP, częściowo przyznał rację ubezpieczonemu w sprawie ustawowych odsetek za opóźnienie w wypłaceniu świadczenia, które zostało obniżone na podstawie zaświadczenia Instytutu Pamięci Narodowej. Sąd zważył:
„(…) Uwadze Sądu Apelacyjnego nie mógł umknąć jednak istotna okoliczność, że organowi rentowemu (reprezentowanemu przez profesjonalnego pełnomocnika) znane było orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym sąd powszechny, podczas rozpoznania odwołania od decyzji obniżającej wysokość emerytury na podstawie art. 15c w zw. z art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, jest zobowiązany i uprawniony do weryfikacji informacji z IPN (art. 13a pkt. 5 i 6 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym) w postępowaniu dowodowym, w którym nie ma ograniczeń środków dowodowych. Organ rentowy, dysponował także materiałem dowodowym zgromadzonym przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie, w sprawie III AUa 380/14 oraz przed Sądem Okręgowym w Katowicach, w sprawie XI U 1770/19 (gdzie podczas przesłuchania ubezpieczonego obecny był pełnomocnik organu rentowego). Organ rentowy, znając okoliczności sprawy oraz stan prawny, mógł najpóźniej po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy w Katowicach z 5 marca 2020r., w sprawie XI U 1770/19, ocenić, czy ubezpieczony w ramach czynności służbowych działał na rzecz totalitarnego państwa i wydać decyzję, realizującą wyrok. Pełnomocnik organu rentowego był obecny na ogłoszeniu wyroku i zapoznał się z ustnymi motywami rozstrzygnięcia. Organ rentowy mimo tej wiedzy zdecydował się wywieść apelację, opóźniając wypłatę wyrównania zaległych świadczeń emerytalnych o 20 miesięcy. Owszem organ rentowy skorzystał z przysługującego mu prawa do wniesienia środka odwoławczego; jednakże głównym zarzutem apelacji było naruszenie art. 13b w zw. z art. 13a pkt 5 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że zakres wykonywanych przez ubezpieczonego zadań służbowych, jego postawa w czasie służby są jedynymi kryteriami pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa, podczas gdy z literalnego brzmienia norm prawnych wynika, że przepis art. 13 b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym nie odnosi się w ogóle do wykonywanych przez ubezpieczonego czynności, a jedynym kryterium pełnienia służby był fakt pełnienia służby w okresie od 1 listopada 1978r. do 30 września 1984r. i od 1 listopada 1989r. do 31 lipca 1900r. w wymienionych w tym przepisie jednostkach organizacyjnych, co potwierdziła informacja IPN z 31 marca 2017r. Organ rentowy wskazał w apelacji, że określenie, które osoby pełniły służbę na rzecz totalitarnego państwa należy do IPN. Organ rentowy nie zarzucił skutecznie wadliwej oceny materiału dowodowego, tj. czy ubezpieczonemu można zarzucić naruszenie praw i wolności jednostek w czasie pełnienia służby, czy Sąd Okręgowy błędnie ocenił materiał dowodowy, a jeżeli tak, to na czym ten błąd polegał. Organ rentowy poprzestał na zdaniach: „naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów” (k. 127, akt XI U 1770/19) oraz „odwołujący […] był zobowiązany do udowodnienia, że w spornym okresie nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa.” (k. 136, akt XI U 1770/19).
Dotychczasowe rozważania pozwalają przyjąć, że opóźnienie w terminowym spełnianiu świadczeń emerytalnych było konsekwencją zdarzeń zależnych od organu rentowego, ale po dniu wydania wyroku przez Sąd Okręgowy w Katowicach, w sprawie XI U 1770/19. Należy jeszcze raz powtórzyć, że organowi rentowemu znane było orzecznictwo w zakresie dopuszczalności weryfikacji (w tym obalenia) informacji IPN o przebiegu służby. Stan faktyczny nie był złożony, sporny i był znany organowi rentowemu już z postępowania na podstawie tzw. pierwszej ustawy dezubekizacyjnej oraz uzupełnionego w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w Katowicach, w sprawie XI U 1770/19. Organ rentowy nie wskazał w postępowaniu odwoławczym (na skutek apelacji od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach, w sprawie XI U 1770/19), w jakim zakresie kwestionuje ustalony stan faktyczny i nie przedstawił w tym zakresie ani przeciwdowodów, ani argumentacji. Reasumując zostały spełnione przesłanki zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy systemowej, do którego stosowania wprost odsyła art. 49a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym.
W związku z powyższym Sąd Apelacyjny przyjął, że wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z 5 marca 2020r., w sprawie XI U 1770/19, był ostatnią okolicznością niezbędną do wydania przez organ rentowy decyzji i wypłaty świadczenia w terminie do 30 dni (art. 118 ust. 1 i ust. 4 ustawy emerytalnej w zw. z art. 11 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym). Ustalając ostatnią okoliczność, Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że po dokonaniu weryfikacji informacji IPN przez sąd powszechny, organ rentowy mógł wydać decyzję zgodną z wyrokiem Sądu Okręgowego, tym bardziej, że stan faktyczny nie był kwestionowany. Organ rentowy w apelacji zarzucił naruszenie przepisów ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, podczas gdy orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego przyjęło dopuszczalność weryfikacji informacji IPN w toku postępowania sądowego i obalenia jej treści. Sprawa prowadzona przez Sąd Okręgowy w Katowicach, w sprawie XI U 1770/19, nie miała zawiłego charakteru. Organ rentowy złożył środek odwoławczy, aby wydłużyć postępowanie sądowe. Na mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił częściowo zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyjął, że ustawowe odsetki za opóźnienie w wypłacie emerytury za okres od 1 października 2017r. do 31 marca 2020r. należy liczyć od 6 kwietnia 2020r. do dnia 15 listopada 2021r.; a za okres od 1 kwietnia 2020r. do 30 listopada 2021r. należy liczyć od dnia następnego po upływie terminu płatności poszczególnych miesięcznych rat świadczenia emerytalnego do 15 listopada 2021r. Sąd Apelacyjny apelację oddalił na mocy art. 385 k.p.c. w pozostałym zakresie, tj. liczenia ustawowych odsetek od nieterminowo wypłaconych świadczeń za okres sprzed 6 kwietnia 2020r. oraz w zakresie liczenia odsetek od odsetek. Brak było bowiem podstawy prawnej do żądania przez ubezpieczonego naliczenia odsetek od zaległych odsetek. W orzecznictwie podkreśla się że art. 85 ust. 1 ustawy systemowej oraz art. 118 ustawy emerytalnej, ustalający termin wypłaty świadczenia, są przepisami regulującymi kwestie odsetek w sprawach dotyczących świadczeń z ubezpieczeń społecznych w sposób kompleksowy i wyczerpujący, i odsyłają do przepisów prawa cywilnego jedynie w zakresie wysokości odsetek. To zaś oznacza, że nie stosuje się przepisów prawa cywilnego w pozostałym zakresie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 9 maja 2012r., w sprawie III AUa 1754/11; wyrok Sądu Najwyższego z 27 września 2002r., w sprawie II UK 214/02). Na gruncie przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, w tym przywołanych ustaw systemowej, jak i emerytalnej, brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych do żądania odsetek od odsetek. Nie przewiduje tego bowiem ani ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, ani ustawa emerytalna, czy jakikolwiek inny akt prawny z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych. W sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych nie znajdują też zastosowania przepisy art. 476 k.c., art. 481 k.c., jak również art. 482 § 2 k.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14 kwietnia 2015r., w sprawie III AUa 617/14). W sprawie ubezpieczony nie wytoczył powództwa charakterystycznego dla spraw cywilnych sensu stricte, a jedynie wystąpił z wnioskiem do organu rentowego w trybie postępowania administracyjnego. Sprawy z dziedziny ubezpieczeń społecznych załatwia się z urzędu lub na wniosek, poprzez wydanie decyzji administracyjnej, a nie poprzez żądanie zapłaty, a następnie wytoczenie powództwa. Możliwość żądania skapitalizowanych odsetek od dnia wytoczenia powództwa dotyczy roszczeń cywilnoprawnych (a zatem z dziedziny prawa prywatnego), nie zaś zupełnie odmiennych rodzajowo świadczeń z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, należących do osobnej dziedziny prawa, tj. prawa publicznego oraz mających źródło w pobieranych daninach publicznoprawnych. To oznacza, że żądanie ubezpieczonego nie ma umocowania we wskazanej podstawie prawnej, jako że przepis art. 482 k.c. nie może mieć zastosowania w sprawie. Orzecznictwo wyraźnie wskazuje, że „przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych – które stanowią autonomiczny, niezależny od cywilnego porządek prawny (…) nie przewidują możliwości dochodzenia odsetek od odsetek” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 21 października 2014 r., III AUa 102/14).”
Niewątpliwie nie można uznać tego wyroku za w pełni satysfakcjonujący. Zauważyć wypada, chociażby, że uszło uwadze Sądu, iż ustawa zaopatrzeniowa zawiera szczególny przepis, który zobowiązuje organ emerytalny do naprawienia szkody, stosownie do przepisów postępowania cywilnego, w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków wynikających z ustawy (art. 35 ust. 1). Jednak mamy jakiś progres.
Pozdrawiamy. Redakcja BM RP.
