Zapraszamy do lektury artykułu naszego kolegi- Ireneusza Wojewody. Dziękujemy za ciekawy i inspirujący tekst. Prosimy o komentarze.
Decyzje o przyznaniu prawa do emerytury lub renty, ustalające wysokość tych świadczeń oraz decyzje o ich rewaloryzacji są decyzjami administracyjnymi. Jednakże, w przeciwieństwie do innych decyzji administracyjnych, odwołanie od decyzji organów emerytalno-rentowych rozpatrywane jest przez sądy powszechne, a nie sądy administracyjne. Sąd ubezpieczeń społecznych w zasadzie nie bada kwestii proceduralnych i wyjaśnia istotę sprawy dotyczącą prawa, zobowiązania albo roszczenia strony. Decyzja emerytalno-rentowa jest decyzją deklaratoryjną, gdyż prawo do świadczenia nabywa się z mocy samego prawa po spełnieniu ustawowych warunków. Przepisy ustawy o FUS regulują zasady wypłacania świadczeń w przypadku, gdy jedna osoba spełnia warunki do otrzymywania świadczeń na podstawie kilku przepisów ustawy. Znajdują one również zastosowanie do ustalania świadczenia na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy i ich rodzin. Deklaratoryjny charakter decyzji oznacza, że jedynie potwierdza ona istniejące już prawo, które do tego, by obowiązywać, nie wymaga decyzji. Taka decyzja ma charakter potwierdzający. Przy czym zaznaczyć należy, iż mimo wszystko jest to decyzja konieczna, mimo że sama w sobie nie tworzy nowej sytuacji prawnej.
Zasada trwałości decyzji administracyjnych i sądowej kontroli decyzji ostatecznych, o której mowa w art. 16 Kodeksu postępowania administracyjnego, stanowi, że decyzje od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana takich decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w kodeksie lub ustawach szczególnych.
Jednakże zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego kompetencja sądu cywilnego do orzekania w poddanej jego osądowi sprawie o uznaniu decyzji administracyjnej za pozbawioną skuteczności zachodzi w przypadkach kwalifikujących taką decyzję jako akt nieistniejący (pozorny), tj. w razie wydania decyzji przez organ oczywiście niewłaściwy lub bez zachowania jakiejkolwiek procedury albo w przypadku oczywistego braku prawa materialnego administracyjnego. Zatem istnieją trzy niezależne przesłanki, które przesądzają o niewywoływaniu skutków prawnych przez decyzję administracyjną. Taka decyzja w sensie prawnym po prostu nie istnieje (np. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2007 roku, sygn. akt III CZP 46/07 OSNC 2008/3/30).
Trybunał Konstytucyjny sformułował fundamentalną zasadę sprawiedliwości proceduralnej, której przestrzeganie jest także obowiązkiem organów emerytalno-rentowych. Na zasadę tę składają się przynajmniej wymagania: możności bycia wysłuchanym, ujawniania w sposób czytelny motywów rozstrzygnięcia, co ma zapobiegać jego dowolności i arbitralności oraz zapewnienia uczestnikowi postępowania przewidywalności jego przebiegu. Zasada szybkości postępowania nie powinna prowadzić do konfliktu z dochodzeniem prawdy w procesie ani ograniczać uprawnień procesowych ustawowo zagwarantowanych uczestnikom postępowania (np. wyrok TK z dnia 13 grudnia 2022 r., sygn. akt K 4/21 OTK-A 2022/79). Niewątpliwie zasada ta nie była przestrzegana przy wydawaniu decyzji obniżających policyjne emerytury i renty wydawanych na podstawie ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2016 roku. W rzeczywistości decyzje wydawano bez zachowania jakiejkolwiek procedury, wyłącznie na podstawie dokumentu (opinii) IPN pt. „informacja o przebiegu służby” niezawierającego żadnych informacji o przebiegu służby, tj. okoliczności faktycznych, zgodnie z art. 13a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej. IPN ograniczył się do wskazania jedynie okoliczności dodatkowych, o których mowa w ust. 4 tego przepisu. Po prostu wydawano decyzje po wpłynięciu z IPN tego dokumentu, który nie został nawet podpisany przez piastuna organu IPN. Zgodnie ze Statutem IPN jego organami są: Prezes IPN, Kolegium IPN i dyrektor oddziału IPN. Nikt nie został wysłuchany przed wydaniem decyzji.
Takie decyzje są nieistniejące (pozorne). W takim przypadku sąd ubezpieczeń społecznych związany jest ostateczną decyzją ustalającą wysokość świadczenia, która wydana została wcześniej, stosownie do art. 16 § 1 k.p.a. Na podstawie art. 47714 § 21 Kodeksu postępowania cywilnego, gdy decyzja obniżająca świadczenie została wydana z rażącym naruszeniem przepisów postępowania przed organem rentowym, sąd jest zobowiązany do jej uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Kwestia związania sądu ubezpieczeń społecznych decyzją ostateczną omówiona została np. w uzasadnieniach wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2022 roku, sygn. akt III USKP 145/21 LEX nr 3420439, wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 16 grudnia 2022 roku, sygn. akt AUa 185/22 publ. POSP, wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 4 października 2022 roku, sygn. akt III AUa 281/21 publ. POSP).
Kodeks postępowania administracyjnego w art. 180 § 1 stanowi, iż w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy tego kodeksu, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach.
Przepis ten jest spójny z art. 11 ustawy zaopatrzeniowej funkcjonariuszy i ich rodzin stanowiący, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Kodeksu postępowania administracyjnego oraz przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Uprawnienia Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA w postępowaniu prowadzonym w celu ustalenia okoliczności mających wpływ na prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu zaopatrzenia emerytalnego lub ich wysokość oraz na wypłatę albo wstrzymanie tych świadczeń określono w art. 34 ustawy zaopatrzeniowej.
Wobec powyższego do decyzji obniżających policyjne świadczenia na podstawie ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2016 roku znajduje zastosowanie także art. 156 k.p.a. W myśl § 1 pkt 2 i pkt 3 tego przepisu organ administracji publicznej stwierdza nieważność takiej decyzji, która wydana została z rażącym naruszeniem prawa lub dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną. Nie stwierdza się nieważności decyzji, jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat. Zgodnie z treścią art. 157 § 2 k.p.a. postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wszczyna się na
żądanie strony lub z urzędu.
Jak się wydaje złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji obniżającej świadczenie dopuszczalne jest niezależnie od wniesienia wcześniej odwołania do sądu, gdy nie zapadł jeszcze prawomocny wyrok. Taki wniosek może być też skierowany w przypadku decyzji, od której nie wniesiono odwołania. Dotyczy to również decyzji wydanych na podstawie ustawy z 2009 roku, jeśli nie upłynęło dziesięć lat od jej doręczenia lub ogłoszenia. Wprawdzie w przypadku stwierdzenia nieważności decyzji obniżającej istnieje możliwość wszczęcia nowego postępowania, ale możliwość wydania kolejnej decyzji jest ograniczona w czasie. W art. 33 ust. 4 pkt 3 ustawy zaopatrzeniowej ograniczono możliwość uchylenia lub zmiany decyzji emerytalnej lub rentowej do 3 lat od wydania decyzji ostatecznej, jeśli przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu emerytalnego. Natomiast, gdy zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności faktyczne, które mają wpływ na prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokość świadczeń pieniężnych z tytułu tego zaopatrzenia, okres przedawnienia wynosi 5 lat. Zatem, stwierdzenie nieważności decyzji obniżającej świadczenie, w praktyce uniemożliwiałoby wydanie takiej decyzji ponownie. Teoretycznie taka procedura przed organem emerytalno-rentowym powinna trwać nie dłużej niż dwa miesiące.
Pozdrawiamy. Redakcja BM RP.
