Niestety, ale zaczynają pojawiać się prawomocne i negatywne orzeczenia sądów w sprawach z odwołań od decyzji Dyrektora ZER MSWiA obniżających policyjne emerytury i renty na podstawie ustawy represyjnej z 16 grudnia 2016 roku. Odwołujący się lub ich pełnomocnicy zazwyczaj przedstawiali w odwołaniach od decyzji obniżającej świadczenie, apelacjach, odpowiedziach na apelację czy skargach kasacyjnych argumentację odnoszącą się wyłącznie do ochrony praw nabytych lub braku dowodów na pełnienie służby na rzecz totalitarnego państwa. Nie podnoszenie innych zarzutów np. wydanie decyzji bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania przed organem emerytalno-rentowym, z tego też powodu nieuwzględnienie jakichkolwiek dowodów z zeznań świadków lub dokumentów, które też nie zostały ujawnione w postępowaniu sądowym, upływ okresu, o którym mowa w art. 33 ust 4 pkt 1-3 ustawy zaopatrzeniowej, mogły mieć wpływ na treść wyroku. Oszczędna argumentacja nie była tutaj wskazana. Jednakże, w przeciwieństwie do decyzji organu emerytalno-rentowego, prawomocny wyrok sądu w sprawie z odwołania od decyzji emerytalnej lub rentowej wiąże się z powagą rzeczy osądzonej. Czy w takim przypadku pozostaje jedynie skarga do ETPCz?
Sąd Najwyższy stwierdził, że prawomocny wyrok rozstrzygający o braku prawa do świadczenia nie jest przeszkodą do wystąpienia z ponownym wnioskiem o to samo świadczenie. Taki wniosek jest dopuszczalny w sytuacji, gdy po uprawomocnieniu się wyroku wystąpiły nowe okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń. W takiej sytuacji sprawa tocząca się w wyniku rozpoznania nowego wniosku – wydania nowej decyzji – nie jest sprawą o to samo roszczenie, które było przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie poprzednio zakończonej wydaniem wyroku. Nowe zdarzenia zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia sądowego mogą bowiem spowodować przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia społecznego, gdyż nie jest wykluczone spełnienie się lub upadek przesłanek materialnoprawnych warunkujących nabycie prawa do konkretnych świadczeń. Podstawową regułą rządzącą tymi stosunkami prawnymi jest właśnie możliwość wzruszenia ustaleń stanowiących podstawę faktyczną prawomocnych orzeczeń sądu, także przez wydanie nowej decyzji organu rentowego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 3 października 1996 r., II UZP 18/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 117, a także postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 1984 r., II UR 131/83, OSNCP 1984 nr 10, poz. 177, wyrok z 8 października 1986 r., II URN 182/86, OSNCP 1987 nr 12, poz. 212, postanowienie z 14 stycznia 1997 r., II UKN 50/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 328 oraz wyrok z 5 sierpnia 1999 r., II UKN 231/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 734). Tak więc zmiana okoliczności, jaka nastąpi po wydaniu prawomocnego orzeczenia sądu ubezpieczeń społecznych otwiera stronie drogę do ponownego rozpoznania sprawy w postępowaniu cywilnym. Stanowisko to znalazło odzwierciedlenie również w wielu innych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 czerwca 2008 r., III AUa 509/08, Orzecznictwo SA w Białymstoku 2008 nr 2-3, s. 67 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2005 r., I UK 11/05, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 98; z dnia 4 grudnia 2007 r., I UK 159/07, LEX nr 863930; z dnia 13 listopada 2009 r., III UK 48/09, LEX nr 560876 oraz postanowienia z dnia 25 września 1998 r., II UKN 373/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 702; z dnia 12 lipca 2011 r., II UK 3/11, LEX nr 1044014 i z dnia 15 lipca 2011 r., I UK 425/10, LEX nr 1043988).
Przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych (inaczej niż w „zwykłych” sprawach cywilnych) jest kontrola (konkretnej) decyzji organu rentowego. Przedmiot ten wyznacza więc decyzja organu rentowego, a wydanie nowej decyzji (nawet w sprawie dotyczącej prawa do tego samego świadczenia) powoduje możliwość wniesienia od niej odwołania, które inicjuje przed sądem nową sprawę podlegającą merytorycznemu rozpoznaniu (tak również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2009 r., II UK 211/08, LEX nr 509035, a także w postanowieniu z dnia 13 grudnia 2005 r., II UK 61/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 371).
Zmiana okoliczności lub ujawnienie nowych dowodów otwiera drogę do ponownego rozpoznania sprawy. Cecha rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) dotyczy więc tych orzeczeń sądów ubezpieczeń społecznych, których podstawa nie może ulec zmianie, gdy odwołanie zostało oddalone po stwierdzeniu niewypełnienia warunków prawa do świadczenia wymaganych przed datą wydania wyroku, takich jak np. okres zatrudnienia, czy data powstania niezdolności do pracy
Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z dnia 31 stycznia 2013 roku, sygn. akt III AUa 1268/12 zauważył, że: „Nowe okoliczności i nowe dowody”, to okoliczności i dowody, które istniały w dacie wydania decyzji przyznającej prawo do świadczeń z ubezpieczenia (zabezpieczenia) emerytalnego, lecz nie zostały uwzględnione przez organ rentowy. Chodzi zatem – analogicznie jak w przypadku ponownego ustalania prawa do świadczeń lub ich wysokości na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – o ujawnienie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji przyznającej świadczenia, co zobowiązuje lub uprawnia organ rentowy do wszczęcia postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń na podstawie tego przepisu, jeżeli okoliczności te mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Nie muszą to być okoliczności, na które osoba ubiegająca się o świadczenia nie mogła powołać się w poprzednim postępowaniu, co odnosi się także do organu rentowego. Mogą to być takie okoliczności, które powinny być znane przy dołożeniu minimum staranności, jednak na skutek błędu lub przeoczenia nie zostały uwzględnione w poprzednim postępowaniu (patrz: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03). Decyzja w sprawie świadczeń nie ma bowiem charakteru ostatecznego, gdyż w przeciwnym wypadku zainteresowany nie mógłby ubiegać się o świadczenia, których poprzednio mu odmówiono, jeżeli w wyniku błędu, zaniedbania lub nieznajomości przepisów nie powołał się na okoliczności uprawniające go do świadczenia. Ta sama zasada dotyczy zaniedbania organu rentowego, polegającego na pominięciu ustalenia istnienia jednego z warunków uprawniających do świadczeń.
Jak się wydaje istnieje możliwość wystąpienia do organu emerytalno-rentowego o zmianę decyzji ustalającej wysokość świadczenia na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej i przedstawienia nowych dowodów lub nowych okoliczności faktycznych, na które osoba ubiegająca się o zmianę wysokości świadczenia nie mogła powołać się w poprzednim postępowaniu o to samo świadczenie.
Pozdrawiamy. Redakcja BM RP.
