Kancelaria otrzymała uzasadnienie kolejnego pozytywnego rozstrzygnięcia na tle art. 8a ust. 1 Ustawy zaopatrzeniowej. Omawiana sprawa jest o tyle nietypowa, że przed wydaniem wyroku przez NSA, wobec wnioskodawcy zapadło rozstrzygnięcie wyroku Sądu Powszechnego, stwierdzającego brak „służby na rzecz totalitarnego państwa” ergo pominięcie art. 15c ust. 1-3 oraz art. 22a ust. 1-3 Ustawy zaopatrzeniowej.
W omawanym wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 maja 2023 roku, sygnatura akt: III OSK 2169/21 uchylono decyzję o odmowie wyłączenia stosowania art. 15c ust. 1-3, art. 22a ust. 1-3 ustawy zaopatrzeniowej w stosunku do wnioskodawczyni podlegającej opisanym przepisom z uwagi na przyjęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa”.
Wnioskodawczyni służyła w jednym z wydziałów WUSW w Szczecinie wyszczególnionym w katalogu z art. 13 b Ustawy zaopatrezniowej. Wnioskodawczyni w postępowaniu cywilnym uzyskała pozytywny wyrok stwierdzający brak „służby na rzecz totalitarnego państwa” ergo obowiązek pominięcia przy wyliczeniu świadczeń Ubezpieczonej spornych przepisów.
Naczelny Sąd Administracyjny został poinformowany o opisanym rozstrzygnięciu Sądu Okręgowego w Warszawie (oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie oddalającego apelację Dyrektor ZER MSWiA) przed wydaniem wyroku.
Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu rozstrzygnięcia poczynił szeroką wykładnię pojęcia z art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, nie ograniczając się wyłącznie do analizy samego art. 8a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej.
NSA przyjął wykładnię pojęcia z art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej na wzór wykładni przyjętej w uchwale SN z dnia 16 września 2020 roku, sygnatura akt: III UZP 1/20. W szczególności przyjęto, iż nie można uznać, iż służbą na rzecz totalitarnego państwa jest każdy stosunek służbowy w formacjach i jednostkach opisanych w art. 13b ust. 1 Ustawy zaopatrzeniowej, bowiem konieczne jest dokonanie wykładni celowościowej. Trzeba sięgnąć do innych unormowań ustawy celem ustalenia pełnej treści pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa” znajdujących oparcie w przepisach tej ustawy odczytywanych zgodnie ze standardami demokratycznego państwa prawa.
„Służba na rzecz totalitarnego państwa” nie musi być tożsama ze służbą pełnioną w okresie istnienia takiego państwa i w ramach istniejących tym państwie organów i instytucji. Konieczne jest stwierdzenie zindywidualizowanego zaangażowania bezpośrednio ukierunkowanego na realizowanie charakterystycznych dla ustroju tego państwa zadań i funkcji.
Powyższe potwierdza unormowanie art. 15 c ust. 5 i 6 ustawy zaopatrzeniowej (oraz art. 22a ust. 5 i 6 a także art. 24a ust. 4 i 6 ), których udowodnienie powoduje, że osoba, której sytuacja ze względu na okres i miejsce pełnionej służby nadal mieści się w zakresie ustawowej definicji „służby na rzecz totalitarnego państwa”, ale traktowana jest przez ustawodawcę jako osoba względem której nie znajduje uzasadnienia aksjologicznego zastosowanie restrykcyjnego unormowania.
Warto podczas analizy zauważyć, iż chodzi o osoby:
– „które pełniły służbę na rzecz totalitarnego państwa, o których mowa w art. 13b, i
– „która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 roku”,
– „przy przyjęciu , że za „służbę na rzecz totalitarnego państwa” uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 roku o dnia 31 lipca 1990 roku” w wymienionych w ustawowym katalogu cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach.
W konsekwencji ustawodawca w treści art. 15c ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej (art. 22a ust. 6 oraz art. 24a ust. 6) wyraźnie rozróżnia charakter działalności w ramach służby odbywanej w warunkach państwa totalitarnego od formalnego kryterium „okresu służby na rzecz państwa totalitarnego”, stanowiąc wprost, że restrykcyjnych unormowań zawartych w przepisach ustawy zaopatrzeniowej „nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych podjęła współprace i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego”.
Dalej NSA wskazał, iż sam art. 13a ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej potwierdza, iż nie jest konieczne wyłącznie stwierdzenie okresu służby w danej jednostce lub formacji ale także ustalenie innych informacji, czy z dokumentów zgromadzonych w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wynika, że funkcjonariusz w tym okresie, bez wiedzy przełożonych, pojął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego”.
Informacja dlatego nie dotyka samej służby ale także samego charakteru działalności w ramach służby odbywanej w warunkach państwa totalitarnego, tj. kwestii bezpośredniego zaangażowania się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, co – w przypadku angażowania się w działalność nie korespondująca z zadaniami i funkcjami państwa totalitarnego – z mocy samego prawa wyłącza stosowanie art. 15c, art. 22a i art. 24a w stosunku do osób spełniających służbę, o której mowa w art. 13b ustawy.
Dlatego nie jest wystarczające dla stosowania restrykcyjnych unormowań ustawy zaopatrzeniowej, co mogłaby sugerować wykładnia językowa art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, poprzestając wyłącznie na ustaleniu „okresów służby na rzecz totalitarnego państwa”, bowiem staje się konieczne dążenie do ustalenia pełnej treści pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa” odczytywanego w zgodzie z konstytucyjnymi zasadami wyznaczającymi standardy demokratycznego państwa prawnego.
Ostatecznie NSA wskazał, iż zasadne jest sięgnięcie do wykładni celowościowej przepisów analizowanej ustawy art. 13b w zw. z art. 13c ustawy zaopatrzeniowej określenie „służba na rzecz totalitarnego państwa”, odwołujące się wyłącznie do ram czasowych i miejsc pełnienia służby jako kryterium przesądzające, że według ustawy sam fakt pełnienia służby w określonym czasie i miejscu bez względu na to, czy służba ta charakteryzowała się bezpośrednim zaangażowaniem w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, czy też zaangażowaniem w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, czy też ograniczała się do zwykłych, standardowych działań, czynności, które zawsze były i są podejmowane w każdej służbie publicznej, jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia standardów demokratycznego państwa prawnego, chronionych przez to państwo wartości i realizowanych przez nie celów, w tym z punktu widzenia korespondującej z tymi standardami, wartościami i celami zasady równości wobec prawa, zgodnie z którą prawo w imię równości powinno indywidualizować sytuację obywateli ze względu na pewne cechy istotne, a więc są relewantne.
Na bazie opisanych rozważań stwierdzono, iż art. 8a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej sprowadza się do analizy „szczególnie uzasadnionych wypadków”. Kryteria szczególnie uzasadnionych przypadków są: „krótkotrwałość służby przed dniem 31 lipca 1990 roku” oraz „rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 roku, w szczególności z narażeniem zdrowia i życia”.
Brak spełnienia opisanych przesłanek nie wyklucza spełnienia przesłanki „szczególnie uzasadnionego przypadku”. Dlatego w analizowanym wyroku NSA stwierdził, iż Sąd I instancji błędnie przyjął, iż konieczne jest łączne spełnienie wskazanych przesłanek. Aby ustalić, czy zachodzą szczególnie uzasadnione przypadki, pomocniczą rolę mogą spełniać kryteria wskazane w pkt 1 i 2 art. 8a ustawy zaopatrzeniowej.
Opisana wykładnia poczyniona w wyroku NSA ma kluczowe znaczenie pod względem samego pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa”. O ile sama analiza art. 8a ust. 1 Ustawy zaopatrzeniowej ma charakter drugorzędny dla praktyki z uwagi na wyjątkowo nieefektywność opisanego środka i niemożności realnego spowodowania określonego zachowania Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, to sama poczyniona wykładnia pojęcia z art. 13b ust. 1 Ustawy zaopatrzeniowej jest niezwykle budująca.
Wykładnia NSA sięga do dorobku orzeczniczego Sądów Powszechnych, a mianowicie uchwały SN z dnia 16 września 2020 roku, sygnatura akt: III UZP 1/20 (pomimo, iż formalnie jej nie przywołuje). Powyższe stanowi istotny przełom, bowiem dotychczas sądownictwa administracyjne nie analizowało rozróżniania kryterium formalnego oraz materialnego „służby na rzecz totalitarnego państwa”. Dotychczas NSA skutecznie „uciekał” od podjęcia szerszej analizy pojęcia, wskazując na wyłącznie literalne brzmienie katalogu z art. 13b ust. 1 Ustawy zaopatrzeniowej tudzież samą formalną służbę w państwie jako takim, na stanowisku służbowym apriorycznie realizującym „zadania i funkcje totalitarnego państwa”.
Dlatego w ocenie Kancelarii opisane rozstrzygnięcie stanowi istotny wyrok dla dalszego rozwoju orzecznictwa sądów administracyjnych na tyle art. 8a ust. 1 Ustawy zaopatrzeniowej. Bowiem w takim wypadku, nie jest wykluczone, iż „szczególnie uzasadniony przypadek” wystąpi także w wypadku braku tak rozumianej „służby na rzecz totalitarnego państwa” jak według poczynionej wykładni pojęcia przez NSA w opisywanym wyroku.
Dziękujemy prawnikom https://www.oszczeda.pl/ a autorowi za świetny tekst.
Redakcja BM RP.
